DÜNYAMIZIN ŞEKLİ

DÜNYAMIZIN ŞEKLİ

Dünya’mız , kutuplardan basık, ekvatordan şişkin bir görünüme sahiptir. Dünyanın bu şekline “Geoit” denir. Dünya’mız tam ortasından geçtiği düşünülen bir eksen etrafında dönmektedir. Dünyamız, güneş sisteminin 9 gezegeninden biridir. Güneş'in çevresinde dolanır. Küre şeklinde olup; kutuplardan biraz basıktır. Eksenin Dünya'yı deldiği varsayılan noktalar kutup noktalarıdır. Dünya, bu eksen etrafında batıdan doğuya doğru döner. Ekvator Dünyamızı iki eşit parçaya böldüğünü varsaydığımız çizgiye Ekvator denir. Ekvatorun kuzeyinde kalan bölümüne Kuzey Yarımküre, güneyindekine ise Güney Yarımküre denir.

Ekvatorun 23 27' kuzeyinden geçen enlem çizgisine Yengeç Dönencesi adı verilir. Ekvatorun 23 27' güneyinden geçen enlem çizgisine ise Oğlak Dönencesi denir. Kutup daireleri, ekvatorun 66 33' kuzey ve güney enlem çizgilerinden geçen dairelerdir. Bu dairelere Aydınlanma Dairesi denir. Güneş ışınları Yengeç Dönencesine dik geldiğinde yurdumuzda yaz mevsimi; Oğlak Dönencesine dik geldiğinde ise kış mevsimi yaşanır.

Dünyamızı çepeçevre kuşatan 10.000 km kalınlığındaki havanın yapısında %78 Azot, %21 Oksijen, %1 de Su Buharı, Karbondioksit, Ozon, Toz bulunmaktadır.

İklim olayları atmosferin ilk 12 km' sinde oluşur. Güneş ısısının bize gelen kısmı %43'lük kısmıdır. Geri kalanı atmosferin katmanlarınca tutulur. Bizi ısıtan; Güneş'in Dünya'dan yansıyan ışınlarıdır. Dolayısıyla havanın üst katmanları daha soğuktur. Yaklaşık her 100 m' de 0.5 derece düşer.

Dünyamızın ısınmasına göre üç ısı kuşağı vardır:

Sıcak Kuşak: Dönenceler arasındaki bölgedir. Burada sadece yaz mevsimi vardır.

Soğuk Kuşak: Kutup noktaları ile kutup daireleri arasında kalan bölgedir. Buralarda sadece kış mevsimi yaşanır.

Ilıman Kuşak: Dönencelerle kutup daireleri arasında kalan bölgeler. Buralarda dört mevsim yaşanır.

DÜNYANIN HAREKETLERİ

DÜNYAMIZ’IN HAREKETLERİ

1. Kendi ekseni etrafında dönüşü: Bu hareketini 24 saatte tamamlar. Gece ve gündüz meydana gelir.

2. Güneşin çevresinde dönüşü: Bu hareketi ile mevsimler oluşur. Güneş'in etrafındaki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar.

Dünyanın Güneş'in çevresinde dönerken izlediği yola Dünyanın Yörüngesi denir.

ÖZELLİKLERİ: Dünyamızın ekseni, yörüngesine göre eğik olduğundan her yanı aynı derecede ısınmaz.

21 Haziran: Kuzey Yarımkürede Güneş'in gökyüzünde en yüksek noktaya eriştiği an, gölgenin en kısa olduğu zamandır. 21 haziran yaz gün dönümüdür ve gündüzün en uzun, gecenin en kısa olduğu gündür.

21 Aralık: Güney Yarımkürede Güneş'in gökyüzünde en yüksek noktaya eriştiği an, gölgenin en kısa olduğu zamandır. 21 Aralık Kış gün dönümüdür ve gündüzün en kısa, gecenin en uzun olduğu gündür.

21 Mart ve 23 Eylül de gece ile gündüz eşittir.

Güney yarımkürede ise durum kuzeydekinin tam tersidir. Güneş ışınları 21 Haziranda, ekvatordan 23 27' uzaklıktaki kuzey paraleline (yengeç dönencesine), 21 Aralıkta ise yine ekvatordan 23 27' uzaklıktaki güney paraleline (oğlak dönencesine) dik olarak gelir. 21 Mart ve 23 Eylül de güneş ışınları ekvatora dik gelir. Ekvatorda gece ile gündüz her zaman 12'şer saattir.

Dünyamız;

- Güneş sisteminde canlıların yaşamasına uygun tek gezegendir.

- Güneş sisteminde, güneşe uzaklığı bakımından üçüncü gezegendir.

- Güneş'ten ortalama uzaklığı 149.573.000 km' dir.

- Güneş'in çevresinde saniyede 29,8 km hızla dolanır.

- Güneş'in çevresinde bir tam dolanımı 365,25 günde tamamlar.

- Kendi ekseni çevresindeki bir tam dönüşü 23 saat 56 dakika 4 saniyedir.

- Güneş sistemindeki beşinci büyük gezegendir.

- Ekvator uzunluğu 40.076 km' dir.

- Ekvator'daki yarıçapı 6.378 km, kutuplardaki çapı 6.357 km, ortalama yarıçapı

6.371 km' dir.

- Yüzeyinin yaklaşık %29'u kara, kalanı deniz ve okyanuslarla kaplıdır.

- Yüzölçümü 510 milyon km’ dir.

- Ekseni, yörünge düzlemine 23 27' eğiktir, bunun sonucunda gece-gündüz süreleri

değişik olur.

- Güneş etrafında dönerken, Güneşten ışınları değişik açıdan alır, çünkü ekseniyle

Güneş etrafında dönüş düzlemi arasında dıştan 66 33' lik bir açı oluşturur.

- Kutuplardan basık, ekvator kısmı biraz şişkin bir şekle sahiptir.

- Paralel ve meridyenler, bir ülkenin dünya üzerindeki yerini saptamaya yararlar.

MEVSİMLER

MEVSİMLER:

YAZ MEVSİMİ: Yaz, en sıcak mevsimdir. Kuzey Yarım Küre'de en uzun günler yazda gerçekleşir. Dünya ısıyı depo ettiği için en sıcak günler genellikle yaklaşık iki ay sonra ortaya çıkar. Sıcak günler Kuzey Yarım Küre'de 21 Haziran ile 22 Eylül arasında, Güney Yarım Küre'de ise 22 Aralık ile 21 Mart arasındadır.

SONBAHAR MEVSİMİ: Sonbahar, yaz ile kış mevsimleri arasındaki mevsimdir. Kuzey yarım kürede Eylül, Ekim ve Kasım; güney yarım kürede ise, Mart, Nisan ve Mayıs aylarına denk gelir. Gündüzler kısalır, geceler uzar. Güneş, erken batar. Daha az ısı ve ışık verir. Serin, yağmurlu ve rüzgarlı günlerin sayısı artar. Kış mevsiminin habercisidir.

KIŞ MEVSİMİ: Kış, 4 mevsimden biridir. Aralık , Ocak, Şubat, aylarından oluşur. Bu mevsim mevsimlerin en soğuğu olup hava sıcaklığı eksilere doğru düşer ve bu düşmeyle kar ve yağmur yağışı artar. Türkiye'de kış ilk olarak Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi'nde başlayarak batıya doğru ilerler.

İLKBAHAR MEVSİMİ: İlkbahar veya ilkyaz, doğa döngüsünde kış ile yaz arasındaki mevsimdir. Kuzey yarım kürede Mart ve Haziran arasıdır. İlkbaharda ağaçlar çiçek açar, hava sıcaklığı artmaya başlar. Bu mevsimde karların erimesi ve bol miktarda yağışların yağması ile su yatakları olan dereler, göller, göletler ve barajlar su ile dolar.
DÜNYAMIZDAKİ İKLİM ÇEŞİTLERİ:

A.SICAK İKLİMLER:
EKVATORAL İKLİM:
Görüldüğü yerler: 10 kuzey ve güney enlemleri arsında etkilidir.
Özellikle Amazon ve Kongo Havzaları ile Malezya , Endonezya, Filipinler ve Papua Yeni Gine’de etkilidir.

YAZLARI YAĞIŞLI TROPİKAL( Subtropikal-Savan) İKLİMİ:Görüldüğü yerler: Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasında görülür (10-20° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür)

Özellikleri

• Bu iklim bölgesinde güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer. Güneş ışınlarının dik geldiği yaz dönemi yağışlı , kışlar kuraktır.
• Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C nin üstündedir.
• Yıllık yağış miktarı 1000-1200 mm arasındadır.
Bitki örtüsü savandır. Savanlar uzun süre yeşil kalan , gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır. Savan bitki örtüsü içinde yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında ormanlar görülür

MUSON İKLİMİ:

Görüldüğü yerler: Muson rüzgarlarının etkili olduğu Güney, ve Güneydoğu etkilidir. Avustralya'nın kuzeyinde ve Doğu Afrika'da Madagaskar adasında etkilidir.

Özellikleri

• Muson rüzgarlarından dolayı bu iklimde yaz mevsimi yağışlı , kışlar kuraktır. Bu yönüyle savan iklimi ile benzerlik gösterir.
• Sıcaklık ortalaması bütün yıl 10 °C nin üstündedir.
• Yıllık sıcaklık farkı Savan iklimine göre fazladır.
• Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır. Ancak kıyı kesimlerde bu yağış miktarı çok daha fazla olabilmektedir. Örnek Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış almaktadır (Dünyanın en fazla yağış alan yeridir).
Bitki örtüsü kışın yaprağını döken geniş yapraklı muson ormanlarıdır.

ÇÖL İKLİMLERİ:Yıllık yağış miktarı 150 mm nin altında olan bölgelerde çöl iklimleri görülür.
Çöl iklimleri görüldüğü yere göre;a-Sıcak Çöller ( Tropikal)Dönenceler çevresinde görülür. Oluşmasında dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik yüksek basınç etkilidir.

• Mutlak ve bağıl nem çok düşüktür. Bu sebeple günlük sıcaklık farkı en fazla olan iklimdir.
• Belirli bir yağış mevsimi yoktur.bazı yıllar hiç yağış olmayabilir.
• Mekanik çözülmenin en fazla olduğu iklimdir.
• Yıllık sıcaklık farkı günlük sıcaklık farkı kadar yüksek değildir. Çünkü güneş ışınları bu alanlara yıl boyunca dike yakın açıyla düşmektedir.

Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır. Cılız ot ve çalılıklarla kaktüs iklimin doğal bitki örtüsünü oluştururlar.Çöllerde yer altı su seviyesinin yüzeye yakın olduğu veya çıktığı yerler olan vahalar canlı yaşamı için elverişli yerleri oluşturur. Vahaların en önemli tarım ürünü hurmadır.b- Karasal Çöller Ilıman kuşak kara içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür. Buralarda çöl özellikleri görülme sebebi yağış azlığıdır.
Görüldüğü yerler: Kızılkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi (Moğolistan

B-ILIMAN KUŞAK İKLİMLERİ:
ILIMAN OKYANUS İKLİMİ:

Görüldüğü yerler: Genel olarak, 30° - 60° enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür. Batı Rüzgarları ve sıcak su akıntıları etkisiyle oluşan iklim tipidir. Yurdumuzda Karadeniz kıyılarında bu iklime benzer iklim şartları görülür.

Özellikleri:

• Yazlar serin, kışlar ılıktır. Her mevsim yağışlıdır.
• En sıcak ay ortalaması 24-25 °C, en soğuk ay ortalaması 5-7 °C dir. Yıllık ortalama 13-15 °C dir.
• Günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır. Nemlilik fazla olduğu için.
• Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır. Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar artmaktadır.
• En fazla yağış Sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür.
• Yağış oluşumu yamaç yağışı şeklindedir.
Bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır. Ormanların tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur.

AKDENİZ İKLİMİ:Görüldüğü yerler:

Genel olarak, 30° - 40° enlemleri arasında görülür.
Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ( Libya ve Mısır hariç. Buralarda görülmeme sebebi yer şekillerinin engebesiz olmasıdır.)
Avustralya’nın güneybatısı, G. Afrika Cumhuriyetinde Kap bölgesi, Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir
Akdeniz iklimi yurdumuzda; Akdeniz,Ege ve G.Marmara kıyıları ile G.Doğu Anadolu Bölgesinin batısında görülür.

Özellikleri

• Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır.
• Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına, kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır.
• En sıcak ay ortalaması 28-30°C , en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir. Yıllık ortalama 18°C dir.
• Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür.
• En fazla yağış kışın , en az yağış yazın düşer.
• Kışın görülen yağışlar Cephesel kökenlidir. Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür.
• Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir. Ortalama 600-1000 mm arasındadır.
Bitki örtüsü ; kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir. Makiler,, kısa boylu, sert yapraklı, kuraklığa dayanıklı, bodur bitkilerdir. Mersin, defne, kocayemiş,keçiboynuzu, zakkum, zeytin, süpürge çalısı gibi bitkiler başlıca maki türleridir.

STEP İKLİMİ:Görüldüğü yerler: Sıcak ve ılıman kuşak kara içlerinde görülür. Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesinde ve Ergene Bölümünde görülen karasal iklim buna örnektir.

Özellikleri

• Yazlar sıcak ve kurak , kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer.
• En sıcak ay ortalaması 20-25 °C dir. En soğuk ay ortalaması da 0- (-2) °C dir.
• En fazla yağış ilkbaharda, en az yağış yazın düşer.
• İlkbaharda görülen yağışlar genelde konveksiyon (Kırkikindi) yağışı şeklindedir.
• Yıllık yağış miktarı 300-500 mm civarındadır.

Bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz başlarında kuruyan küçük boylu ot topluluğudur. Buna step (bozkır) bitki örtüsü denir. Bozkır bitki örtüsü içinde geven ,, gelincik, çoban yastığı gibi bitkiler yer almaktadır.
Karasal iklimlerde ormanların ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir. Bu tür bozkırlar, ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır.

ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM:Görüldüğü yerler: Deniz etkisinden uzak kara içlerinde ve ılıman kuşak karalarının doğu kıyılarında (soğuk su akıntısından dolayı) görülür. Yurdumuzda ise Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erzurum –Kars Bölümünde görülen karasal iklim buna benzer.

Özellikleri:

• Kış erken gelir, çok soğuk olur. Kar ortalama 80-90 gün toprak üstünde kalır. Yaz da erken gelir ve çok sıcak olur. Karlar hızla erir.
• En sıcak ay ortalaması 20 °C civarındadır. Bazen sıcaklık 30 °C ye kadar çıkabilmektedir.
• En soğuk ay ortalaması –10 °C civarındadır. Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir.
• Yıllık sıcaklık ortalaması 3-5 °C dir.
• Yıllık sıcaklık farkı 40-50 °C ye kadar ulaşabilmektedir.
• En fazla yağış ilkbahar ve yaz dönemlerinde düşmektedir. Karasallık arttıkça yağışlar yaz mevsimine kaymaktadır. Ör. Erzurum –Kars bölümünde olduğu gibi.
• En az yağış kışın düşmektedir ve kışın düşen yağışlar kar şeklindedir.
• Yıllık yağış ortalaması 500-600 mm civarındadır.

Doğal bitki örtüsü bozkırdır (yaz yağışlarının fazlalığından dolayı alpin çayır şeklindedir.)
Yağışın fazla olduğu yerlerde iğne yapraklı ormanlar (Tayga) vardır.
Sibirya ve Kanada da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir. Taygalar,

C- SOĞUK KUŞAK İKLİMLERİ:
TUNDRA İKLİMİ:Görüldüğü yerler: Sibirya, İskandinavya Yarımadasının kuzeyinde, Kanada’nın kuzeyinde, Grönland adasının kıyı kesimlerinde görülür.

Özellikleri:

En sıcak ay ortalaması 10 °C yi geçmez. Kışın sıcaklık –30, -40 °C'lara kadar iner.
Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir. Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşur.
Yıllık yağış miktarı 200-250 mm civarındadır Taklamakan (Çin) çölleridir. sürekli yeşil kalabilen deve dikeni Dünya ormanlarının % 15'ini oluştururlar.

Özellikleri

• Yıllık sıcaklık ortalaması 25 °C’nin üstündedir.
• Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan iklimdir (1-2 °C civarında). Sebepleri : Güneş ışınlarının bütün yıl dike yakın açıyla düşmesi ve nemliliğin fazla olmasıdır.
• Her mevsim düzenli yağış alır. Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde görülür. Buharlaşma arttığı için.
• Yağışlar oluşum bakımından Konveksiyon yağışlarına örnektir.
• Yıllık yağış miktarı 2000 mm ‘nin üstündedir.
Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu yağmur ormanlarıdır.
Yağışların fazla olması ve yüksek sıcaklık kimyasal çözülmeyi artırmıştır.
Topraklar fazla yıkandığı için verimi düşüktür ve kırmızı renkli Laterit topraklarıdır.
Ekvatoral bölgede 1000 m nin altındaki yerlerde sık orman örtüsü, bataklıklar, yüksek sıcaklık ve nem sebebiyle nüfus çok seyrektir.

KONUN VİDEOSU

KONUYLA İLGİLİ SORULAR

1.A ülkesinde her mevsim sıcaklık 30 C civarındadır ve yağış azdır.Bu ülke için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
a)Kalın giysilere ihtiyaç duymazlar b)Bazı tarım ürünleri yetiştirilemez
c) Tarımda sulamaya ihtiyaç duyulur. d)Ekvatora uzaktır.

2.Kutuplarda neden her mevsim kış yaşanır?
a)Ekvatora uzak olduğu için b)Sürekli kar yağdığı için
c)Enlem etkisi yüzünden d)Güneş ışınlarının geliş açısı yüzünden

3.Akdeniz iklimi yurdumuzda etkili bir iklimdir.Aşağıdaki hangi şehirde bu iklim görülmez?
a) Sinop b)Mersin c)Muğla d)Adana

4.Kıyılardan iç kesimlere gidildikçe………………………………….
Boşluğa aşağıdakilerden hangisi yazılamaz?
a)Yaz sıcaklığı azalır. b)Ürün çeşidi azalır.
c)Don olayı görülebilir. c)Seracılık yaygınlaşır.

5.Maki ve bozkır hangi iklim tiplerinin doğal bitki örtüsüdür?
a)Muson-çöl b)Akdeniz-karasal c)çöl-kutup d)Karadeniz-Akdeniz

6.Aşağıdakilerden hangisi iklimi etkileyen faktörlerden değildir?
a)Güneş ışınlarının geliş açısı b)Bitki örtüsü
c)Rüzgarlar d)Yükselti


7.İklim aşağıdakilerden hangisini etkilemez?
a)giyim b)beslenme c) yerleşme d)madenler


8.Bir yerin ekvatora ve başlangıç meridyenine olan uzaklığı,o yerin özelliklerinde hangisini ifade eder?
a)yükseltisini b)matematik konumunu c)denize uzaklığını d)yeraltı kaynaklarını

9.Karadeniz bölgesinde pamuk yetişmemesinin nedeni hangi şıktadır?
a)Yaz kuraklığının ve sıcaklığının olmayışı b)yağışın azlığı
c)Toprak elverişsizliği d)yükselti

10.Muğla ile Mardin aynı enlemde yer almaktadır.Ocak ayında Mardin de sıcaklık 3 C ölçülmüştür.Muğla da ise sıcaklık 12 c dir.Bu durumun nedeni hangi şıkta verilmiştir?
a)denize uzaklık b)bitki örtüsü c)rüzgarlar d)toprak çeşidi

11.Türkiye de sıcaklıklar………………………………….
Cümlenin sonuna aşağıdakilerden hangisi getirilemez?
a)doğudan batıya gidildikçe azalır
b)kuzeyden güneye gidildikçe azalır
c)kıyılardan içeri gidildikçe azalır
d)bitki örtüsüne göre değişir



12.Konya da hangi yönden esen rüzgarlar sıcaklığı artırır?
a)batı b)kuzey c) güney c)doğu

13.Aşağıda bazı haritaların ölçekleri verilmiştir.Hangisinde Konya nın caddelerini görebiliriz?
a)1/2 000 000 b)1/500 000 c)1/250 000 d)1/30 000